Taq’a huk Archives

¡Paramuchun! ¡Kawsay Kutimuchun!

Janaqpacha anqas qucha
Ñawisniyku qampi kanku
Yana phuyu junt’amuchun
Pachamamap waqayninta
Parapi kutichimuchun.
¡Chulluchiw! ¡Chulluchiw! p’isqukuna qhaparinku
¡Phraraq! !Phraraq! kawsayta munaspa
likrasninta thalarinku
¡Arqh! ¡Arqh! Jukumari, uthurunku, japiwara
Arqhispallaña kanku,
Sach’akuna uchpallaña
Jallp’apis ruphay tukusqaña.

Mama para sumaq para
Yakuykita kachaykamuy.
Para yaku kawsaypuni
Ch’uwa yaku sumaqpuni
Pachamama munayninwan
Uchphamanta jatarispa
Q’umir samayninta apamuchun
¡Kay p’achaman kaywsay kutimuchun!

Add to Favorites

K’intu Tapuy

harawiq:Niel Agripino Palomino Gonzales

Ma
ma
llay,
Kukallay,
Qhun qurisqa Ch’ill
misqapu wan; Iskay Makiy
wan Qan manta Hap’i payukus
paymi; Ta wantinsuyuq Apunkuna
man Phuku rispa, Ch’uya Sunquywan
Waqharishay ki, Tapurishayki. Kikillanta
Willarikuway, Mamallay, Willka Lap’i. May
qin T’ikatataq Kunanri Aqllarisaq? Nuqaqa
Munani, Chiripipas Wayrapipas, Llantuypa
Puka Lastrunta Qatispa Purillaqtam. Apu
Wamankunaq Rimayñinmi Kanki. Machuyku
naq Akunan, Kawsay Lap’i, Hanpi Lap’i.
Sut’intapuni Willariway, Kukallay,
Mamallay. Rimayñiykimantan Llapa
Kawsayñiy Hap’ipakun. Q’apay
ñiykiwan, Q’umir Uyaykiwan
puni, Ñiway: Pay T’ikatan
Apukuna Qanpaq
Aqllaran Ñispa.
Mamallay,
Kuka
llay!

Add to Favorites

Cilili Wayta

harawiq:José María Arguedas

Intillay, killallay
ama sak’ewaychu,
karurak’mi rinay
tutayallaymanmi.

Sumak’ siwar k’enti,
ama jarkawaychu,
mamallaysi maskawan
uñan chinkachik’ urpi jina.
Cilili, cilili wayta,

k’awachkankim kay vidayta
mayu jina wak’ask’ayta
wayra jina k’aparispa.

Add to Favorites

Dansaqpa Ñakariynin

harawiq:Edwin Ramos Flores

Miski tusukuq, ancha kallpayuq
Allpanchikunawan chaninchaykukuspa sachakuna qina chikllirimuspa
Qari qaritam puririrqanki kawsay pachakunapi
Tutayaqmanta achikyaq qina sayaychallaykipas hatun kanchapi llipipiriq
Musuq punchawpi qinamanta qatarimuptiyki uyachallaykipas panchirirqa
Samayllaykipas llapaykutam rikcharichiwarqaku
Ñawpaqkunamantaraqmi kuyayllanchiktapas allicharqanki
Rupaykunapi, chirikunapi, qasakunapipas munayllanchiktaqa amacharqankim
Sumaq tusuqkunatam paqarichirqanki illapa qina kancharinanpaq
Piñachiqninchikkunatapas qipancharqankim llaqta runallanchikkuna hatarinankupaq
Sumaq sayaychallaykiwan manchachiqninchikta kutirirqanki
Saqsa runakunata tusuqnispallam kinraychanta wayrallaña llallirurqanki
Wiraquchakunata muyurispallam iskayachirqanki muspanankupaq
Sunqullaykitapas patpatyachistin unquqyastinpas takikurqankim
Machunchikkunapa ruwasqantam chipikyachirqanki sulla yakuchata qina
Ñuqanchikpa tusukuyninchiktam mayuta qina rapapachirqanki
Kikinchikpa munayninchikkuna wiñaypaq kawsakunanpaq.

Pachamamapa samayllanwan kallpachaykukuspa
Llaqtanchikpa ruruntaqa hatallirqankim katkatallastinpas
Muchuy watakunapipas qatarimurqankim tuqayllaykitapas upyaykuspa
Tusuyllanchik, hayllillanchik mana wañunanpaq
Manchachiqninchik runakunatapas kutirirqankim muspay patakunapipas
Uywanchikkuna tutayaqpi chinkarillaptinpas amacharqankim
Wañuypatapipas, ñakaristinpas sunqullaykiqa manam ikarikuqchu
kawsariypurimurqankim wapullaña wichaykunata qawastin
musuq warmanchikkuna tususqaykita qatirinaykipaq.

Achalasqa tusukuq,
Puyuchawpimantapas paqarimurqankim
Tutayaq punchawkunatapas quyllurcha qina achikyachistin
Qawantaraq, ukuntaraq sutillaña rikurimuptikiqa
Wawqillaykikunapas, churillaykikunapas qatipaykikum
Kayqayá huk umalla, huk sunqulla tusuchkaniku kutirimuq pachata qawaykuspayku
Llakikuykunapas chinkarparin, muchukuykunapas pisiyayparin
Chaymi llapan llaqtanchikkuna hukllapi tinkuykuspa sutillaykipi takikuniku
Chaqwariyniykupas mayu qinam llapan llaqtata kusirichin
Chaypim hukllapi llapayku quñuykanakuspa hayllikuniku
Kay pachapiqa dansaqpa ñakariyninqa musuq kawsaytam paqarichimun.

Add to Favorites

P’uncayniykipi

harawiq:Kilku Warak’a

Awsankatiq k’awcinmantan¹
rit’ita asiricispan
quri inri wac’irimun;
tukuy urkun rikc’arimun
tukuy t’ikan llanllarimun
p’uncayniyki cayamuqtin

Ñuqataqmi anca kusisqa
hatun sunqu napaykuyki,
punamantan apamuyki
huq llawt’uta mat’iykipaq
ichumanta awasqata
yawarniywan minisqata

Tuta pukllaq quyllurmantan
asiyninta p’itimuni
simiykiman curanaypaq;
yuraq ñukñu rit’imantan
waqayninta suwamuni
sunquykita qarpanaypaq

Kawsay sipas t’ika mukmu
amapuni ñawiykipi
wiqi unu rurucuncu
amapuni sunquykipi
llaki phuyu tiyacuncu
kawsay kusi wiñay wata

¹Kilku Warak’a sapaq qillqasqan. Hinaqa, runasimipi, manan “ch” qillqasqachu, pay “c” qillqasqami; chaymanta, “k’awchinmantan”, tukupun “k’awcinmantan”.

Add to Favorites

Arguedaspa Misitun

harawiq:Edwin Ramos Flores

Tayta Arguedas,
hanan pachamantam qawamullawachkankiku
kay illapayuq tutapim toro bilay takikita tusuchkaniku, takichkaniku
sunqullaykupipas takichaykiqa sumaqllatañam tiktikyan
llaqtarunapa simichallanpim Misitupa waqaychallanqa panchirichkan
wawqichaykunapas kusisqallaña Qarwarasu qasapiñam willakuchkasunki
kunanpunim aqachata kukachatawan chaninchaykuchkanku
Misitullayki lluqsiykamunanpaq.

Pampa qoñanimantam Misitullaykiqa anqas ñawiyuqraq sayariramun
aychamikuq yarqay puma qinaraq
Sayaynin pachamanta illaykiqa allichakuchkan uywankunata qatallinanpaq
Taytanchik wamaniman umachallantapas qawaykachan tapurikuq qinaraq
Surriagukunapa patallantañam, waqrapukupa qaparisqanta qawallantañam
Misitullaykiqa puririykamun tusustin qinaraq
Ranra ranra ruminta, ichu ichu qasanta utqayllaña kallpamuchkan
Pukio yakuchapi samayllantapas musquykuspa
Ñawparinraq, suchurinraq munachikuq qina tusustin
Chisinpaykunapas kunan punchawkunapas allin kawsaypim tinkuykullanku.

Wapullaña piñallaña Misitullaykiqa kinraymanraq qawaykullawanku
Tampay tampa chupallampas wakamichiqpa surriagun qinaraq raprapyarin
Ñawchi ñawchi waqrallanpas chirarapaqina chipikyachkanraq
Pitaraq waqraykunqa paqarin hatun kanchapi pukllaykullaptin
Pipa yawarllantaraq upyaykunqa saksaykunallanpaq.

Llaqtaykupi waqrapuku waqaykullaptinmi
Piñakustinraq qari qari Misitullaqa pukllay kanchaman yaykuykun
Samapakunraq, qaparinraq, qawakuqkunatapas manchachistin
Sarupakunraq, kallpaykachanraq pillatapas supaytaqina waqrayparinanpaq
Ichiykachastin, muyuykachastin yawar raymitach musyallan.

Waka takillaykiqa munayllaykutapas chikllirichimun, tayta Arguedas
musqukusqayki pachapim arpachallawan, biwlichallawan takichkaniku
Chaypim Misitullaykipas kay hatun punchawpi wawqiykikunawan kusirikuchkan.

Tayta Arguedas,
Misitullaykiqa enqalmanwan achalasqach sayanan pachaman kutirillanqa
Tusuyniykuwan, kacharpariy takiyniykuwan sinkaruspan
Misitullaqa qatakunataña, qasakunatañam wayrallaña qispillachkan
Tiyanan wasimanchiki musuq musuqraq yaykuykunqa
Qoñani urquchiki qasqullantapas kicharinqa Misitullaykiman
Wawayuq warmi qina kuyaykunanpaq, puñuykachinanpaq
Chaychapim munananchikta sapa punchaw chikllichichkan.

Add to Favorites

Juch’uylla

harawiq:Emma Paz Noya

Kausayninchaj allin juch’uy,
wayraj phukuynin jinalla;
chayman jina kausananchaj
yan purej runa jinalla.

Kausasqaspa, ukhunchajta
uywanapaj, mikhunanchaj;
wañojtinchaj, qhepallanta
khuruspa mikunan kanchaj.

Add to Favorites

Ch’awiyuyu mama

harawiq:Ch'aska Eugenia Anka Ninawaman

Mayu patapi
q’illu t’ikaq yuyucha,
inti taytaq k’anchaykusqan,
killa mamaq llanthuykusqan.

Munay munay wiñaqcha
phuyuq hump’inwan ch’aqchuykusqa,
hallp’aq sunqunmanta phuturimuq,
ch’awiyuyucha wata ch’uñu mama.

Manaña imaypas kaqtinqa,
sulla samaychaykiwan,
wawachaykunaq uyachanta
uphaykuspa, much’aykuspa,
watan watan mana tukukuspa
yuraq waqtanchaykita mikhukuyku,
yana inqichaykuman hunt’achikuyku
kusisqa inqipas t’iqi t’iqicha
phullakuyku.

Ch’awiyuyu mamacha,
inti taytaq k’anchaykusqan,
killa mamaq llanthuykusqan,
q’illu sumbriru t’ikacha,
q’umir pullera ch’awicha.

Yanayña urpiyña wikch’uwaqtinpas,
uyachaykita qhawa-qhawayukuspa,
inqipas t’iqi t’iqichataraq,
kushkalla kawsakushansunchis.

Add to Favorites

K’uychi

harawiq:Julieta Zurita Cavero

¡Qhun! ¡Qhun! Ñispa para chayaykamun,
qhallallaqlla chakra uqharikamun,
sach’akuna munaywan khiwirikuspa parapaq tusuykachanku
urqukunataq lliphirisaq qullqi chukchanta
patamanta pacha kachaykamun
Pachamama junt’a kawsayta qallarin.

Ñuqapis yakuwan pukllayta munani,
¡Ch’allpaq! ¡Ch’allpaq! kayta, jaqayta phinkiykachani.
¡Yaw! Imataq jayqayri? Janapachapi lliphirichkanri?
Imaymana llimp’iyuq ñawisniyta kusirichichkanri?

“ ¡Qhawariy! ¡Qhawariy! Inti llimp’ikunawan puklllarichkan,
chayta rikunapaq kay pachata llimp’ikunawan t’ikanchana”,
chaqrakunata qhawarispa ñiwaq awichayqa:
“Q’umirwan, pukawan, q’illuwan, mulluwan,
anqaswan, kulliwan, willapiwan …
Pachamama kusirikuspa parap qarpayninwan,
intip ruphayninwan, runap munayninwan
K’uychita ruwanqa.”
ñiwaq awichayqa …

Add to Favorites