Juch’uylla
Ñawinchay, mayqin simipi:
Kausayninchaj allin juch’uy,
wayraj phukuynin jinalla;
chayman jina kausananchaj
yan purej runa jinalla.
Kausasqaspa, ukhunchajta
uywanapaj, mikhunanchaj;
wañojtinchaj, qhepallanta
khuruspa mikunan kanchaj.
Watakuna: |
---|
Suyu/Mama llaqta: |
---|
Llaqta: |
---|
Harawiqkunaq phurman: |
---|
Harawikunaq rimananmanta: | yachay amautapkuna, pacha, kawsay |
---|
Wakin harawikuna, kikillan harawiq
Kikillan harawikuna
43
Tukuyllami kanchik
Kanchikra
Kaymi kanchik
—mamatapash charirkanchikmi
taytatapash charirkanchikmi
paykunami ñukanchik umapi sisa yakuta
sumak tullpu sisakunata churarka
alli kawsayta charichun nishpa
paykunami
llullu urpikunapa
millay pumakunapa
may illapakunapa
kuyllurkunapa shutikunawan shutichirka
ñukanchik shutikunaka
shuk shuk urkukunapi
shuk shuk rumikunapi
shuk shuk pukyukunapi
mana chinkarina shimikunami kan— shinami wawakunaman nishka
nin Otavalo kuraka taytaka
Lenguas muertas
El retórico verbo gustar
Las construcciones abstractas
no way
no tienen lugar
en el lenguaje llano de los runas
no güey
estudios de impacto ambiental es intraducible indecible
en la lengua de los mayas
de los mapuche
plan de contingencia
patrimonio cultural de la humanidad
es maleza en la boca
en el habla de las naciones amazónicas
Lengua-madre, lengua de acciones concretas, lengua viva
cuyo mejor lugar es la garganta
spoken word
hiriendo el ayre desde el medio
de la boca
no habla culta
giro lingual delante de las vocales
El discurso de un político
Lo que prodigan los académicos
imposible trasladar a las variantes dialectales del aimara
del guaraní
se evaporan
se desecan en la boca de las familias lingüísticas
dicción quechua
apretando los labios
rompiéndolos con el aire
de la voz
no se cumple
no ha lugar
pequeño Larousse ilustrado
no el amor
hay el que ama / el que no ama
ley del movimiento armónico simple
En su forma básica
los verbos no están en infinitivo (trabajar), están en imperativo
(¡trabaja!)
el verbo puriy / caminar es igual que viajar
apela al hombre no a la máquina
Género
y tensiones epistemológicas:
transversalidad y reconfiguraciones en tránsito
es lengua muerta
Apachita
Pichinkupa takinta
mana uyarispa
rikchariyta chiqnini.
Ñawiyki mana k’anchaptin,
chilliku mana takiptin,
¿imapaqmi kawsayman?
Manam apachita
ñanniykipi kanichu.
Chusaqpi manam imaypas
ñuqapa kawaqchu.
Kuyakuq miski asnayki
hap’iwaptinpas.
Much’aykikuna k’añawaptinpas
manam imaypas qampa kasaqchu
Kawsaq
Wichq’ariypas aychayta,
k’iriypas sunquyta,
qhachuypas ch’ukchayta,
waskhachaypas makiyta chakiyta.
Ichapas,
ichapas mana sayankichu
kurkuy ismunankama.
Chayna kaptinqa,
kuruykunallam apawanqa
Pachamamaykama.
¡Purillasaqtaq chaypipas!
Sach’akunata mikhuchisaq
ismusqa qaraywan.
Arí, ima qhuratapas ruruchisaq,
turaykuna ñañaykuna
mikhunankupaq.
Turankunallataq
ñañaykunallataq
aswan kallpachakunqaku
llanllarisqaywan.
Hinallataq
qhaparisaq
turaypa ñañaypa kunkanpi:
Ari! Quechua kani
Ari! Aymara kani
Ari! Mapuche kani
Awajun!
¡Imatapas ruwaway!
¡Imatapas ruwaway!
Ichaqa, mana hayk’appas
qichuwankichu
pim kasqayta.