Emma Paz Noya
Ñawinchay, mayqin simipi:
Cochabamba – Bolivia suyupi paqarisqa 1920 watapi. 2013 watapitaqsuhina wañunman karan. Harawiku, chaymantataq boliviamanta Mosoh Marka hawasutiyuq, harawikuq Juan Guerra Villanueva harawikunanta kastilla simiman t’ikrasqa. Emma Paz Noyaqa 1987 watapin, Qosqomanta Academia Mayor de la Lengua Quechuaq ruwasqan Concurso Internacional de Literatura sutiyuq atipanakuypi llallisqa. Queshwa t’ikariy sutiyuqpa liwruq prulugunpi, 1977 watapi Jorge Lira allintapuni rimasqa chay harawi liwrumanta, khaynata ñispa: “Así encontramos en su obra mucho con qué complementar e integrar a nuestro léxico en las voces nuevas que ella estila… En esos poemas existe hondura [y]…una sorprendente sensibilidad”.
Emmaq harawinkunaqa siglo XIX y XXpi kasqanmanta pasasqanmantawan riman. Mamanchispa ancha munayñin, chinkaq yananchis maskaymanta rimallasqataq. Awturaq wakin kusapuni harawinkunataqmi, kawsayñinchis muyumanta riman. Kausaypa wichay uraynin sutiyuq harawinqa riman. Runakunamanta pachamamamantapas: ch’aki raphi, intiq k’anchaynin, wayraq pukllaynikunamantapas rimanmi harawinpiqa.
Kay kawsaypa pisilla kasqantapas awturaqa yuyarichiwanchis. “Sinchi kaypas mañasqalla” ñiwanchismi. Kawsayqa, wiñaypachapi huk tuylla, puriyllapunin ñispapas ñiwanchis. “Kay pachapi kausayninchej /yanpi thaskiywan ninakun”.
Wakin harawikuna, kikillan harawiq
Juch’uylla
Kausayninchaj allin juch’uy,
wayraj phukuynin jinalla;
chayman jina kausananchaj
yan purej runa jinalla.
Kausasqaspa, ukhunchajta
uywanapaj, mikhunanchaj;
wañojtinchaj, qhepallanta
khuruspa mikunan kanchaj.