Harawikuna

¡Paramuchun! ¡Kawsay Kutimuchun!

Janaqpacha anqas qucha
Ñawisniyku qampi kanku
Yana phuyu junt’amuchun
Pachamamap waqayninta
Parapi kutichimuchun.
¡Chulluchiw! ¡Chulluchiw! p’isqukuna qhaparinku
¡Phraraq! !Phraraq! kawsayta munaspa
likrasninta thalarinku
¡Arqh! ¡Arqh! Jukumari, uthurunku, japiwara
Arqhispallaña kanku,
Sach’akuna uchpallaña
Jallp’apis ruphay tukusqaña.

Mama para sumaq para
Yakuykita kachaykamuy.
Para yaku kawsaypuni
Ch’uwa yaku sumaqpuni
Pachamama munayninwan
Uchphamanta jatarispa
Q’umir samayninta apamuchun
¡Kay p’achaman kaywsay kutimuchun!

Amaruq Churin

Tiqsi muyuq khatatayninwanmi
rit’i urqukuna upallarqa,
qapariyninta t’uqyarichispan
qayrayasqa Qorilazo chayamurqa,
wiñay kawsaq Anqoaylluhinan
antawaraq sunqunta kicharirqa
hanaq pacha ankahinataq
waylla ichutapas qaparichirqa.

Amaruq churin chayaramuqtinmi
lliw llaqta runaqa sayarirqa,
“lechucero” puka punchunta churakuspan
Walaychoqa plazaman yaykurqa,
Yawarnintapas ukyayta munanmanhinan
qayra Mishituta pukllapayarqa
wañuywanpas tupayta munanmanhinataq
wakaq waqranpipuni rikhurirqa.

Aya takikunata yuyarispanmi
María Angola chinliliykamurqa
lliw llaqta runataqmi huk rimayllapi
Apu Qaqansamanta mañakurqaku
¡Ama wañuychu Qorilazo wawqellay…!
¡Kawsachun Pancho Gómez Negrón …!;
hinallapin illapa tuqyarirparin
Walaychon qariy qariraq, makinta huqarispa
chumbivilcano runakunata napayukun.

¿Maypin purimurqanki Walaycho
wayanay raphranta mastarinankama?
¿Inti taytawanchu tupamurqanki
Killaq wiqintachu pichamurankipas?
ripusqaykimantapachan wawqellay
phiñakuyta wiñarichispa
pacha achikyay rikhurimunankama
llaqtaykuwan kuchka, kaypi tarikuyku.

Barrosa Barroca

Chaysi tiyuy Lolo Fernandez
taytayta
‘Yaw Epifanio
qello wakayta
Barrosa nisqanta
Vendiykimanchu’ nisqa

Preciomomantaña rimachkaptinkus
mamitay taytayta kamachisqa
‘chay wakaqa tulluy tulluyllaña
ama nisyutachu paganki’
nispa

Chaymanta mayqin punakupiraq
taytay qepakusqan qipataña

Wachipapiña kaptiyku

Mayqenpi machakusqanpim
Tiyuyqa mamitayta
Kamipayaq karqa:
‘millaymi kanki,
manan wakay valesqanta pagawarankichu’
nispa.

Mamitaytaq mana imatapas
kutichinchu.

Unay unaymantaraq

Manaña pani tura
awqanakunankupaq

Barrosachaqa
Waraqupi qaqaparusqa

Hinaptinmi awlitay mama Felico
Condorchallay Aymaraeswan
llapan ismukuchkaq aychata
uruchayuqtaña
apachimuwarqaku

Urunta picharispaya
charkita ruwarqaniku

Hinaspan mamitay
sara lawachata
Ollukito con charkitapas

saksanankama
obispo wiqsayoq kanankama
tiyuyta mikuchin

‘Amaña imatapas
Barrosamantaqa rimayñachu’
nintaq

Kunanñataq

Sapanka barroco poesiamanta
Rimaykuptinku

Ancha anchata puramente awir
Barrosachaymanta yuyarini

Manachiki
Kay Nuyorkunapiqa ni charkipas
Ni cochayuyupas kanchu:

La waka es poesia wakatakillata
facebukipi mayqinpi rikurini

Tiyuyqa poeta y torero karqa
Chay Barrosa wakachaytaq literata chiki1

1 Agradezco la corrección de estilo en quechua de Alejandrina Misme, Hugo Carrillo, y Hernán Hurtado.

Illimani, Canto a Illimani, Puma (Quechua), Puma (Castellano), P’uncayniykipi…

Illimani (00:35)

Canto a Illimani (04:49)

Puma (Quechua) (8:55)

Puma (Castellano) (09:51)

P’uncayniykipi (10:45)

En tu día (11:36)

Hatun Qusqu (12:28)

Cuzco grandioso (13:44)

Qusqu runa (15:00)

Hombre del Cuzco (15:45)

Harawikuq napaykuyki (16:38)

Poeta, yo te saludo (17:36)

Tupaq Amaru (Quechua) (18:35)

Tupaq Amaru (Castellano) (20:54)

Macupikcu (23:51)

Machupijchu (29:58)

K’intu Tapuy

Ma
ma
llay,
Kukallay,
Qhun     qurisqa     Ch’ill
misqapu    wan; Iskay    Makiy
wan Qan     manta Hap’i     payukus
paymi; Ta   wantinsuyuq    Apunkuna
man Phuku  rispa, Ch’uya  Sunquywan
Waqharishay  ki, Tapurishayki.  Kikillanta
Willarikuway, Mamallay, Willka Lap’i. May
qin T’ikatataq Kunanri Aqllarisaq? Nuqaqa
Munani, Chiripipas Wayrapipas, Llantuypa
Puka Lastrunta Qatispa Purillaqtam. Apu
Wamankunaq Rimayñinmi Kanki. Machuyku
naq Akunan, Kawsay Lap’i, Hanpi Lap’i.
Sut’intapuni Willariway, Kukallay,
Mamallay. Rimayñiykimantan Llapa
Kawsayñiy Hap’ipakun. Q’apay
ñiykiwan, Q’umir Uyaykiwan
puni, Ñiway: Pay T’ikatan
Apukuna Qanpaq
Aqllaran Ñispa.
Mamallay,
Kuka
llay!

Ma
ma
llay,
Kukallay,
Qhun   qurisqa   Ch’ill
misqapu  wan; Iskay   Makiy
wan Qan  manta Hap’i  payukus
paymi; TawantinsuyuqApunkuna
man Phukurispa, Ch’uyaSunquywan
Waqharishayki, Tapurishayki.Kikillanta
Willarikuway, Mamallay, Willka Lap’i. May
qin T’ikatataq Kunanri Aqllarisaq? Nuqaqa
Munani, Chiripipas Wayrapipas, Llantuypa
Puka Lastrunta Qatispa Purillaqtam. Apu
Wamankunaq Rimayñinmi Kanki. Machuyku
naq Akunan, Kawsay Lap’i, Hanpi Lap’i.
Sut’intapuni Willariway, Kukallay,
Mamallay. Rimayñiykimantan Llapa
Kawsayñiy Hap’ipakun. Q’apay
ñiykiwan, Q’umir Uyaykiwan
puni, Ñiway: Pay T’ikatan
Apukuna Qanpaq
Aqllaran Ñispa.
Mamallay,
Kuka
llay!

Michiq

Qamqa iskay pachak kaqchalla uywakunatam qawanki.
Ñuqaqa sapanka imayna asikusqantapas riqsinim.
Aw, asikunkum.
Kunkankuta wayrawan tupaykachispam tusunku.

Sallqa purun urqukunapim
chunniq qaqchu ñankunapim
sapa punchaw kuskalla puriniku
sichus paykuna sichus ñuqa umallini.

Tayta Sebastian Bach llaki takichankunahinam
chiqirikunku…
Hukpi utqayllaña hukpiñataq hawkalla
chisinkuykunankama.

Chay punchaw chayamuptin,
Pachamamata añanchaykuspay
uywachallayta añanchaykuspay
kunkanta kuchuykusaq.
Manam yawarnintapas usuchisaqchu…

Ñuqallanchikmi kay kamachinakuyta riqsinchik.
Ñuqachallanchikmi pi kasqanchikta yachakunchik
chaywan waqakuykuspapas kusirikunchik.

Chunninq purunkunapim
ñuqa michiq kani.

Mitmaq

Purini purinki purinchik…
runa tiyasqan pachamanqa
puriqllam hamurqanchik.

Llullu wiqinchikmantaraqmi
kunununuq ninapa qapariyninpi
musquyninchikpa iklliriq takinpi
puriyta qallarirqanchik.

Purisun, purisunhinalla.
Samananchik punchawqa…
La mar-qucha patanpi
aqullam suyawachkanchik.