Julieta Zurita Cavero

Julieta Zurita Cavero

Ñawinchay, mayqin simipi: castellano English

Sutiy Julieta Zurita, Bolivia suyumanta Quchapampa llaqtamanta kani, qhichwa rimaq kani, San Simon Jatun yachaywasipi qhichwa simita yachachini.

Unayña Iskay simipi kawsaypurapi yachachiyta EIB ñisqata tanqani. Chantapis imaynatataq qhichwata mama simitajina, manaqa iskay kaq simitajina yachachiqkunaman kamachini. Jinallatataq imaymana p’anqakunata, materialesta qhichwata yachachinapaq wakichini, kay qhipa watakunapitaq imaymana qillqata qhichwamantaq, manaqa qhichwaman tikrani. Chantapis sinchi munaywan arawikunata, jawariykunata ima, qhichwa simita misk’irichinapaq, munarichinapaq qillqani. Juk jatun p’anqata Atuq Antuñumanta antología ñisqata kimsa simipi: qhichwapi, kastillapi, ingles simipi ima qillqallanitaq, kaytaqa jawariykunataqa andino runap kawsayninta, yuyayninta, yachayninta ima karu llaqtakunapi riqsichinapaq qillqani.

Jinamanta kay tukuy qhichwa kawsayninchiqwan kallpachasqa imaymana jawa llaqtakunata mink’asqa yachachiqjina muyumuni. Panamá suyuman, Peruman, Argentinaman, Colombiaman, Venezuelaman, Brasilman, Mexicoman, Estados Unidosman, Franciaman, Inglaterraman, Alemaniaman, Belgicaman, imaymana yachaykamayuq qutuchakuyman chayani.

Ajinataq kunankama jatun munayniyqa qhichwa simita, qhichwa kawsayta, wakin yuriqi simitawan kallpachaytaq, riqsichiytaq kachkan.

“Sara Tipiy”.

Wakin harawikuna, kikillan harawiq

¡Paramuchun! ¡Kawsay Kutimuchun!

Janaqpacha anqas qucha
Ñawisniyku qampi kanku
Yana phuyu junt’amuchun
Pachamamap waqayninta
Parapi kutichimuchun.
¡Chulluchiw! ¡Chulluchiw! p’isqukuna qhaparinku
¡Phraraq! !Phraraq! kawsayta munaspa
likrasninta thalarinku
¡Arqh! ¡Arqh! Jukumari, uthurunku, japiwara
Arqhispallaña kanku,
Sach’akuna uchpallaña
Jallp’apis ruphay tukusqaña.

Mama para sumaq para
Yakuykita kachaykamuy.
Para yaku kawsaypuni
Ch’uwa yaku sumaqpuni
Pachamama munayninwan
Uchphamanta jatarispa
Q’umir samayninta apamuchun
¡Kay p’achaman kaywsay kutimuchun!

Sipaspa Munaynin

Munasqay chayamuchkan
k’achata p’achallikusaq
yuraq mankhanchaywan
puka pulliraywan
q’umir mantachaywan,
iskay yana sap’anaywan.

¡Qhawariway má!
Phuchkajina muyuchkani
t’ikajina phanchachkani
qampaq munasqay t’ikanchakuchkani.

¡Paqtataq lluqalla llullarikuwankiman!
¡Paqtataq lluqalla waqarichiwankiman!
Amalla sunquyta phutirichinkichu
Amalla simiyta jayayachinkichu
¡Qhawariy má! Kusisqa kachkani
Munayniyta wiñaypaq jaywasqayki.

K’uychi

¡Qhun! ¡Qhun! Ñispa para chayaykamun,
qhallallaqlla chakra uqharikamun,
sach’akuna munaywan khiwirikuspa parapaq tusuykachanku
urqukunataq lliphirisaq qullqi chukchanta
patamanta pacha kachaykamun
Pachamama junt’a kawsayta qallarin.

Ñuqapis yakuwan pukllayta munani,
¡Ch’allpaq! ¡Ch’allpaq! kayta, jaqayta phinkiykachani.
¡Yaw! Imataq jayqayri? Janapachapi lliphirichkanri?
Imaymana llimp’iyuq ñawisniyta kusirichichkanri?

“ ¡Qhawariy! ¡Qhawariy! Inti llimp’ikunawan puklllarichkan,
chayta rikunapaq kay pachata llimp’ikunawan t’ikanchana”,
chaqrakunata qhawarispa ñiwaq awichayqa:
“Q’umirwan, pukawan, q’illuwan, mulluwan,
anqaswan, kulliwan, willapiwan …
Pachamama kusirikuspa parap qarpayninwan,
intip ruphayninwan, runap munayninwan
K’uychita ruwanqa.”
ñiwaq awichayqa …

Iphu para, Sumac para

Iphu para chayamuchkan
Urqunta wasaykamuchkan
Wayrawan khuska phukurispa
Ch’illchi! Ch’illchi! ñispa
Pachamamata rikch’arichichkan.

Uyayta uqharini, sunquy junt’a jap’ini
Ch’uwa yakun llamkhariwan
Asiymanta wañuchiwan.

¡Parachun khuritupaq!
¡Parachun khuritupaq!
Chiwanku p’isqu qhaparin
Paypis parata mañarin.

¡Kaylan! ¡Kaylan!
K’ayla Maria qucha kantupi takirichkan
Parawan khuska jamp’atuta suyarichkan.

Iphu para sumaq para
Pachamama t’impinpi jap’isunki
Mayukunapi purichisunki
Mama quchapi tantasunki.

¡Paramuy! ¡Paramuy!
Paraqay mama mañakusunki
Ch’umpi paywarunta jaywasunki
yuraq kirun chiqchimusunki.

¡T’akaq! ¡t’akaq! ¡T’akaq!
Sarata llamkharispa
Chakraman chimpaykunki.
Iphu para tukuypaqpis sumaq para.

Amaña Jinataqa

Amaña jinataqa Pachamamata muchuchinachu
Amaña jinataq uywakunata,
sach’akunata ruphachinachu
Amañana jinataqa kawsayta jark’anachu.
Mayukuna purichunku
Sach’akuna p’utuchunku
T’ikakuna wayran tusuchunku
Simikuna qhaparispa uyarikuchunku
¡Amaña jinataqa! ¡Amaña kay lawray nanaytaq!
¡Amaña wañuytaqa!