1/18/18 iskay
I
Santuyuqmi nisuptinku
Tankar kichkachallay
Tayta Arguedasllay
Aswan qan yuyariwayku
II
papapas riqcharimunqaña
papapas tukuramunqaña
Amaruq Churin
Tiqsi muyuq khatatayninwanmi
rit’i urqukuna upallarqa,
qapariyninta t’uqyarichispan
qayrayasqa Qorilazo chayamurqa,
wiñay kawsaq Anqoaylluhinan
antawaraq sunqunta kicharirqa
hanaq pacha ankahinataq
waylla ichutapas qaparichirqa.
Amaruq churin chayaramuqtinmi
lliw llaqta runaqa sayarirqa,
“lechucero” puka punchunta churakuspan
Walaychoqa plazaman yaykurqa,
Yawarnintapas ukyayta munanmanhinan
qayra Mishituta pukllapayarqa
wañuywanpas tupayta munanmanhinataq
wakaq waqranpipuni rikhurirqa.
Aya takikunata yuyarispanmi
María Angola chinliliykamurqa
lliw llaqta runataqmi huk rimayllapi
Apu Qaqansamanta mañakurqaku
¡Ama wañuychu Qorilazo wawqellay…!
¡Kawsachun Pancho Gómez Negrón …!;
hinallapin illapa tuqyarirparin
Walaychon qariy qariraq, makinta huqarispa
chumbivilcano runakunata napayukun.
¿Maypin purimurqanki Walaycho
wayanay raphranta mastarinankama?
¿Inti taytawanchu tupamurqanki
Killaq wiqintachu pichamurankipas?
ripusqaykimantapachan wawqellay
phiñakuyta wiñarichispa
pacha achikyay rikhurimunankama
llaqtaykuwan kuchka, kaypi tarikuyku.
Barrosa Barroca
Chaysi tiyuy Lolo Fernandez
taytayta
‘Yaw Epifanio
qello wakayta
Barrosa nisqanta
Vendiykimanchu’ nisqa
Preciomomantaña rimachkaptinkus
mamitay taytayta kamachisqa
‘chay wakaqa tulluy tulluyllaña
ama nisyutachu paganki’
nispa
Chaymanta mayqin punakupiraq
taytay qepakusqan qipataña
Wachipapiña kaptiyku
Mayqenpi machakusqanpim
Tiyuyqa mamitayta
Kamipayaq karqa:
‘millaymi kanki,
manan wakay valesqanta pagawarankichu’
nispa.
Mamitaytaq mana imatapas
kutichinchu.
Unay unaymantaraq
Manaña pani tura
awqanakunankupaq
Barrosachaqa
Waraqupi qaqaparusqa
Hinaptinmi awlitay mama Felico
Condorchallay Aymaraeswan
llapan ismukuchkaq aychata
uruchayuqtaña
apachimuwarqaku
Urunta picharispaya
charkita ruwarqaniku
Hinaspan mamitay
sara lawachata
Ollukito con charkitapas
saksanankama
obispo wiqsayoq kanankama
tiyuyta mikuchin
‘Amaña imatapas
Barrosamantaqa rimayñachu’
nintaq
Kunanñataq
Sapanka barroco poesiamanta
Rimaykuptinku
Ancha anchata puramente awir
Barrosachaymanta yuyarini
Manachiki
Kay Nuyorkunapiqa ni charkipas
Ni cochayuyupas kanchu:
La waka es poesia wakatakillata
facebukipi mayqinpi rikurini
Tiyuyqa poeta y torero karqa
Chay Barrosa wakachaytaq literata chiki1
1 Agradezco la corrección de estilo en quechua de Alejandrina Misme, Hugo Carrillo, y Hernán Hurtado.
Illimani, Canto a Illimani, Puma (Quechua), Puma (Castellano), P’uncayniykipi…
Uyarikunaypaq harawiq Kilku Warak’a harawinkuna willashan (grabaciónpi), Instituto Cultural Peruano-Norteamericano Cuscopi, 1958 watapi (churasqa Biblioteca del Congreso EEUUpi), kaypi clic ruray.
Illimani (00:35)
Canto a Illimani (04:49)
Puma (Quechua) (8:55)
Puma (Castellano) (09:51)
P’uncayniykipi (10:45)
En tu día (11:36)
Hatun Qusqu (12:28)
Cuzco grandioso (13:44)
Qusqu runa (15:00)
Hombre del Cuzco (15:45)
Harawikuq napaykuyki (16:38)
Poeta, yo te saludo (17:36)
Tupaq Amaru (Quechua) (18:35)
Tupaq Amaru (Castellano) (20:54)
Macupikcu (23:51)
Machupijchu (29:58)
Kallanpa
Maymi mamayki
Maymi taytayki
Kallampa
Qatun unquypi
Ñoqayku hina
Sayay sayaychu
Sipascha
Ayrin ayrinchu
Sunqucha
Michiq
Qamqa iskay pachak kaqchalla uywakunatam qawanki.
Ñuqaqa sapanka imayna asikusqantapas riqsinim.
Aw, asikunkum.
Kunkankuta wayrawan tupaykachispam tusunku.
Sallqa purun urqukunapim
chunniq qaqchu ñankunapim
sapa punchaw kuskalla puriniku
sichus paykuna sichus ñuqa umallini.
Tayta Sebastian Bach llaki takichankunahinam
chiqirikunku…
Hukpi utqayllaña hukpiñataq hawkalla
chisinkuykunankama.
Chay punchaw chayamuptin,
Pachamamata añanchaykuspay
uywachallayta añanchaykuspay
kunkanta kuchuykusaq.
Manam yawarnintapas usuchisaqchu…
Ñuqallanchikmi kay kamachinakuyta riqsinchik.
Ñuqachallanchikmi pi kasqanchikta yachakunchik
chaywan waqakuykuspapas kusirikunchik.
Chunninq purunkunapim
ñuqa michiq kani.
Mitmaq
Purini purinki purinchik…
runa tiyasqan pachamanqa
puriqllam hamurqanchik.
Llullu wiqinchikmantaraqmi
kunununuq ninapa qapariyninpi
musquyninchikpa iklliriq takinpi
puriyta qallarirqanchik.
Purisun, purisunhinalla.
Samananchik punchawqa…
La mar-qucha patanpi
aqullam suyawachkanchik.
Mitmaqpa musquynin
Hawa runaraykum astawan kikiyki kawaq, payraykum qampas hawaruna kasqaykita rikukuykunki.
Edmond Jabès
Huk llaqtaman mitmayqa,
huk simiman hapipakuspa
yapamanta paqarispa rimay qallaykuymi.
Chaynaspapas, astawan mama simiman
astawan ayllu llaqtaman sunquchakuymi.
“Yuyayniy tuta utiruptin
qam kasqaytahina
ñuqa kasqaykitahina
rikchapakuwan.”
Hinaptin makiykiwan haywakuni.
Hinaptin makillaywan chaskikunki.
Huk llakilla, huk pinqaylla, huk runalla.
Chaypis takiyman wischukuykunchik:
“Vidallay vida
suertellay suerte…
Kristal vasuchahina
chullalla vida…
Kristal vasuchahina
chullalla suerte…”
Musquy
Chirikuq wasi punkupi
qamya tantata mikuchkaspaymi
warmallaraq kaspay
churmichawaq musquyta yuyarirqani:
“Mayu… yuraq pusuquykihina
muyurispa muyurispa
qanwan kuskalla chinkakuyman…
Wayra… yanayasqa alambrehina
sukarispa sukarispa
yupillaypas ripukunman…”
“Beee! Beeee! Beeee!”
Wakchaschay chitaschay:
Wakcha kananchiktaqa
manamá yachakurqanchikchu.
Anchuykamuy asuykamuy
qanwanqa tantapas icha miskinman.
“Beee! Beeee! Beeee!”
Wakchaschay chitaschay:
Tinyachallaypa sunqunpas
kunanqa rumiyarqunñam…
Qipa urqukunapipas
ritisqa ñanllañam waqapakuchkan.
