Mitmaqpa musquynin
Huk llaqtaman mitmayqa,
huk simiman hapipakuspa
yapamanta paqarispa rimay qallaykuymi.
Chaynaspapas, astawan mama simiman
astawan ayllu llaqtaman sunquchakuymi.
“Yuyayniy tuta utiruptin
qam kasqaytahina
ñuqa kasqaykitahina
rikchapakuwan.”
Hinaptin makiykiwan haywakuni.
Hinaptin makillaywan chaskikunki.
Huk llakilla, huk pinqaylla, huk runalla.
Chaypis takiyman wischukuykunchik:
“Vidallay vida
suertellay suerte…
Kristal vasuchahina
chullalla vida…
Kristal vasuchahina
chullalla suerte…”
Musquy
Chirikuq wasi punkupi
qamya tantata mikuchkaspaymi
warmallaraq kaspay
churmichawaq musquyta yuyarirqani:
“Mayu… yuraq pusuquykihina
muyurispa muyurispa
qanwan kuskalla chinkakuyman…
Wayra… yanayasqa alambrehina
sukarispa sukarispa
yupillaypas ripukunman…”
“Beee! Beeee! Beeee!”
Wakchaschay chitaschay:
Wakcha kananchiktaqa
manamá yachakurqanchikchu.
Anchuykamuy asuykamuy
qanwanqa tantapas icha miskinman.
“Beee! Beeee! Beeee!”
Wakchaschay chitaschay:
Tinyachallaypa sunqunpas
kunanqa rumiyarqunñam…
Qipa urqukunapipas
ritisqa ñanllañam waqapakuchkan.
Puriq
Chayna purisqaypim
saykusqa…
Qunqaymanta
sapallay kasqayta unanchakuykuni.
Llaqtaymanta sapay
aylluymanta sapay
mama simiymanta sapallay.
“Pachaqa awqamanmi tikrakunman
sichus llapa ima riqsisqanchik
chinkaptin” ukuypaq nini.
Hinaptin huk llampu sunqu
quñi pukruchuta qawaykachiwan…
Chaypis ñakayniyta samaykachiyman.
Ritamitay
Ritamitay ritamitay
mayu patapi wiñaq ritamitay,
qaqa patapi t’ikaq ritamitay,
k’aspi chakicha kakuspaqa qasamanta ayqiriwaq,
t’ikachaykita pakakuwaq,
puka uyacha purikuwaq.
Ritamitay-ritamitay,
mayu patapi wiñaq ritamitay,
qaqa patapi t’ikaq ritamitay,
yana ñawicha kakuspaqa,
pirlay pirlayta waqakuwaq,
«chilinnn-chilinnn» sut’uykunman,
urpi-yananchis yachaykunman,
urpi-yananchis sabiykunman,
warmiq llakikusqachanta,
warmiq waqakusqachanta.
Ritamitay-ritamitay,
mayu patapi t’ikaq ritamitay,
qaqa patapi t’ikaq ritamitay,
qhantu simicha kakuspaqa,
imataraq rimakuswan,
vidachanchismanta parlakuswan,
pillan t’ipin t’ikanchista,
mayllan ñaqin rurunchista,
chaykunata rimakuswan,
chaykunata parlakuswan.
Kacharpariychay
Yaw yaw ritamita
waqankichus ima,
ama waqaspalla,
chhurchunayukusun,
hampinayukusun.
Yaw yaw ritamita,
ñaqinkichus ima,
ama ñaq’ispalla
suqunanaykusun,
hampinayukusun.
Yaw yaw ritamita
ñaqinkichus ima,
ama ñaq’inpalla,
t’ikariykusunchis,
sunqu nanaytaraq
q’apariykusunchis,
ratama ritamitay.
Sik’isqa Súmaq Raphi
Tayta inti q’ello
q’ellunmanta tutayaypi
tikrakushiaqtinmi
wayrata mañakurqani
kutimunaykama sutiyki
waqaychananpaq
Tutayaq ñankunatan
hasp’irqani
qanta mashkaspay.
utuskurunapas
qaparimuspanmi
nimuwaran
manan rikunichu.
Manan hayk’aqpas
rikunichu nispa
K’irisqa puriyniytaqmi
salqa puriq chakiyta
churarqan q’alay q’alay
panpaman
manchakuy
sasachakuykunapi
urmanankama
Manaña tukukuq
llakiytaqmi kallpaytapas
tutayachiran.
Kikin hanaq pachapi
yupin saqeq yarqhatapas
hasp’ispaymi
purirqkani qanta
mashkaspay,
saphiykimanta sik’isqa
sumaq raphi.
Chiri paraq rit’inta
aparikuspaytaqmi
lluqsirqani intiwan
kushka. Ichaqa lliwmi
¡Chaniq ch’in!
Tuparqanin chunka,
pachak, waranqa ñoqa
hina puriqkuna
ch’uspanpi upallachisqa
qoqawnin apashaqwan.
Ch’usaqmi ñankuna
pachapas chinkarunmi
Warma weqeywan
qarpasqay purun
t’ikatan mashkashiani
rap’ichanpi kallpaykita
ñoqaq kallapaytawan
churaykuspa
sut’illanta qanta
nimunaypaq:
¡Tarisqaykin!
Wañunaykama
mashkaspapas
¡Tarirusqaykipunin!
Trenpa chuk chuk nisqan
Karumanta hamuq trenpa
chuk chukninta uyarini
miski musquyniyta
mancharichistin.
Qiwi qiwi rumiyasqa
ñankunaman apawastin.
Tutay tutapi chuk chukninqa.
chinkarparin.
Rimaq mayupa takillanmi
phiñasqa takankunawan
nunapa maqayninhina
llakikunata willastin hamunku.
Timpupa qapariyhinata
samariyta yachapayayta
ancha ñakarisqa nunayta uyarini.
Kay watukunamanta
mana imaman chaqnawaqta
ayqiyta maskakuni.
¿Maypitaq huk kuyayta tariyman
chayman hap’ipakunaypaq?
T’ikha Takiy / Canto a las flores
Malwa saphi malwa saphi
munasqay luma wasapi
Raíz de malva, raíz de malva
mi amado vaga por cerros vacíos
Juch´uy nuqa kaxti
intipis phawarin
kunan wiñapuxtin
intipis pakaykun
Cuando era niña
el sol subía
ahora que me acerco al fin
el sol baja
Phuyu phuyumuchhan wayrawan jamuchhan
runa jamuchhan kuyay kuyay jamuchhan
Las nubes se asoman, el viento sopla
las personas vienen, de pena vienen
Parawan suxrawan jamuchhan
qanrayku jina jamuchhan
Con lluvia viene, con viento viene
por ti así vienen
Silisti mayu pukara pampa
noqa purimuni qanta mask´aspa
Por el río azul, por la pampa de Pukara
En busca de ti caminaré
Kay chikaymanta chikaylla purinki
kay karumanta ama munankichu
Por estas cercanías has de llegar
por esas lejanías no has de querer ir
Ima munaspa qhipay purinki
nuqata qanta maskaspa
¿Qué queriendo llegaste por mi detrás?
… y yo en busca de ti
Uraymayuntachus risax
wichay mayuntachus risax
mayllapichus taripallasqayki
Iré por el río de abajo
Iré por el río de arriba
¿Dónde te encontraré?
Ururu pampa richhaspa
Bolivia mask´aspa
Dalias t´ikasta pallaspa
Waqaspa purini
Caminando por las pampas de Oruro
buscando Bolivia,
Recogiendo flores de dalia
Llorando siempre he caminado
Llijllitayta chinkachikurqani
Ururumanta kunan ripuchhani
Me estoy yendo de Oruro
Perdido mi aguayo
No hay razón para quedarme
Kuntursituy altu phawa
Yurax chalinita wataykusqa
illimani limantachus phawachhanki
Mayllapitax purichhanki
El cóndor que vuela por las alturas
Con su chalina blanca amarrada
Pasando por el cerro Illimani
¿a dónde siempre estará yendo?
Qanllachu nuqapax
Nuqachu qanllapax
Kayjina waqanaypax
Tú serás para mí
Yo seré para ti
Para estar siempre juntos
…llorando
Suwasqayki pusasqayki
Sunqa ukunta pusasqayki
Te voy a robar
te voy a llevar
Para dentro de mi corazón
Te voy a llevar