Kaypi Jaqhaypi / Por aquí por allá


Ñawinchay, mayqin simipi:
castellano
English
Wakin harawikuna, kikillan harawiq
T’ikha Takiy / Canto a las flores
Malwa saphi malwa saphi
munasqay luma wasapi
Raíz de malva, raíz de malva
mi amado vaga por cerros vacíos
Juch´uy nuqa kaxti
intipis phawarin
kunan wiñapuxtin
intipis pakaykun
Cuando era niña
el sol subía
ahora que me acerco al fin
el sol baja
Phuyu phuyumuchhan wayrawan jamuchhan
runa jamuchhan kuyay kuyay jamuchhan
Las nubes se asoman, el viento sopla
las personas vienen, de pena vienen
Parawan suxrawan jamuchhan
qanrayku jina jamuchhan
Con lluvia viene, con viento viene
por ti así vienen
Silisti mayu pukara pampa
noqa purimuni qanta mask´aspa
Por el río azul, por la pampa de Pukara
En busca de ti caminaré
Kay chikaymanta chikaylla purinki
kay karumanta ama munankichu
Por estas cercanías has de llegar
por esas lejanías no has de querer ir
Ima munaspa qhipay purinki
nuqata qanta maskaspa
¿Qué queriendo llegaste por mi detrás?
… y yo en busca de ti
Uraymayuntachus risax
wichay mayuntachus risax
mayllapichus taripallasqayki
Iré por el río de abajo
Iré por el río de arriba
¿Dónde te encontraré?
Ururu pampa richhaspa
Bolivia mask´aspa
Dalias t´ikasta pallaspa
Waqaspa purini
Caminando por las pampas de Oruro
buscando Bolivia,
Recogiendo flores de dalia
Llorando siempre he caminado
Llijllitayta chinkachikurqani
Ururumanta kunan ripuchhani
Me estoy yendo de Oruro
Perdido mi aguayo
No hay razón para quedarme
Kuntursituy altu phawa
Yurax chalinita wataykusqa
illimani limantachus phawachhanki
Mayllapitax purichhanki
El cóndor que vuela por las alturas
Con su chalina blanca amarrada
Pasando por el cerro Illimani
¿a dónde siempre estará yendo?
Qanllachu nuqapax
Nuqachu qanllapax
Kayjina waqanaypax
Tú serás para mí
Yo seré para ti
Para estar siempre juntos
…llorando
Suwasqayki pusasqayki
Sunqa ukunta pusasqayki
Te voy a robar
te voy a llevar
Para dentro de mi corazón
Te voy a llevar
Kikillan harawikuna
Musuq Illa: Poética del harawi en runasimi (2000-2020)
Musuq Illa: Poética del harawi en runasimi (2000-2020) liwrun haywarikun iskay chunka ultimu watakunapi runa simipi qillqasqa harawikunata. Liwrupiqa awturanmi hawarikuna imaymana rimasqanmanta, imaynakuna ruwasqanmanpas, ima hamut’aykunamantapas riman. Chaypaqmi awtura utilisan ikay katiguriyakunata, iskay yachaykunatawan: anti runaq yachayninta, huk yachaykunawan. Musuq Illa sutiyuq pruyiktupa munasqanmi chay litiratura k’uskinapaq katiguriyakuna, litiratura ruwanapaq istitika kunaway rimanakunankupaq. Chay rimanakuymi yachayta diskulunisanapaq yanapawasunman. Chhaynallataq kuluniyalismu yachaypa hupachasqan, pakasqanpiwan harawi ruway istitikakunata t’inkanapaq. Chaymi kay puyiktuqa maskan llapan yachaykunaway yachachinakunata, tinkuypi, ch’iqchiypiwan sayayukuspa. Chhaynapi, kay huk yachaykunaqa tinkunku, tupanku mana hukllapi pituchakuspanku, chayraykun iskay kasqantaqa mana pantaspalla riksisunman. Musuq Illapa munayñinmi rimanakunapaq, runa simipi litiratura yachachinakunapaq yachay ñankunata qhawachiymi. Chhaynallataq, Abya Yalapi harawiqkunawan, Abya Yalapi harawi k’uskiqkunapaq, yachaqkunapas llapanku rimanallankupaq.