Illimani, Canto a Illimani, Puma (Quechua), Puma (Castellano), P’uncayniykipi…
Ñawinchay, mayqin simipi: castellano English
Illimani (00:35)
Canto a Illimani (04:49)
Puma (Quechua) (8:55)
Puma (Castellano) (09:51)
P’uncayniykipi (10:45)
En tu día (11:36)
Hatun Qusqu (12:28)
Cuzco grandioso (13:44)
Qusqu runa (15:00)
Hombre del Cuzco (15:45)
Harawikuq napaykuyki (16:38)
Poeta, yo te saludo (17:36)
Tupaq Amaru (Quechua) (18:35)
Tupaq Amaru (Castellano) (20:54)
Macupikcu (23:51)
Machupijchu (29:58)
Watakuna: |
---|
Suyu/Mama llaqta: |
---|
Llaqta: |
---|
Harawiqkunaq phurman: |
---|
Harawikunaq rimananmanta: | sach'amanta, uywakunamanta (kawsananpaq), Antiq Pachamaman, Anti Hamut’aymanta, khuyanakuymanta, iñiymanta, apukunamanta |
---|
Wakin harawikuna, kikillan harawiq
P’uncayniykipi
Awsankatiq k’awcinmantan1
rit’ita asiricispan
quri inri wac’irimun;
tukuy urkun rikc’arimun
tukuy t’ikan llanllarimun
p’uncayniyki cayamuqtin
Ñuqataqmi anca kusisqa
hatun sunqu napaykuyki,
punamantan apamuyki
huq llawt’uta mat’iykipaq
ichumanta awasqata
yawarniywan minisqata
Tuta pukllaq quyllurmantan
asiyninta p’itimuni
simiykiman curanaypaq;
yuraq ñukñu rit’imantan
waqayninta suwamuni
sunquykita qarpanaypaq
Kawsay sipas t’ika mukmu
amapuni ñawiykipi
wiqi unu rurucuncu
amapuni sunquykipi
llaki phuyu tiyacuncu
kawsay kusi wiñay wata
Mamaquca
Titiqaqa mama quca1
hanaq pacaq waqayni qispi umiña
kusi sunqun qhawaykuyki ñawiri hunt’ata
kawsayniytaqmi wayt’arin sumaq sani unuykipi
Sapa p’uncay illariqtinmi
Inti tayta muc’arisunki
quri siminpa yawrayninpitaq
muyuykuqniyki urqukunantin
pukaq’umirraq saniq’illuraq
imasumaqta t’ikaykacanki
Cawpi p’uncay cayamuqtintaq
lirpuman tukun unuyki
rit’i c’ulluyuq apukunaq
uyanku qhawakunanpaq
C’anpiq tutaq p’anpaykusqantaq
yana lliklla hina mast’arikunki
khutu wayrawan aytiykukuspa;
t’uqyaq qhaqyataq lliplliyninwan
q’inqupallayta awarin
k’upacasqa unuykipi
Kikillan harawikuna
Elogio de una lengua nativa en la lengua dominante (Garcilaso Inca revisited)
No con los ojos, con los labios en el pezón henchido
te fui prefijando, lengua madre
en la leche, en la boca, en el oído
No en los libros, en el seno materno te hallé
No en la rígida letra, en los sonidos, lengua oral
toda oídos
Ahora riges mi voz, mi oído
río Ene
mi honda caja de resonancia
acata
la leve penumbra cuando comparece
(lactancia materna)
tañido cósmico con el que llega la luz del alba
¡wak!
la exhalación de los bosques neblinosos
todo vibra en el universo
Un ciervo marca su territorio en las nacientes de un río
su pisada en el barro
salto de agua
se cumple en la boca de un niño andino
la intensidad del sol de mediodía, su ardor que refulge ¡k’an!
Indios, mestizos, criollos
es como tener
una oreja más
No en los diccionarios, en el firmamento sereno
resplandece ¡ch’ak!
el lucero del amanecer
la tranquilidad discurre thak
(estado del Buda)
Lengua de músicas aglutinantes
jilguero consorte / canario flauta
consonante vibrante bilabial continuativa
fricativa alveolar aspirada
oclusiva palatal sonora
concha acústica
fuelle
de las sibilantes ensordecidas
alineamiento de sonidos en mi garganta
yo escribo lo que mamé en la leche
y vi y oí
a mis mayores
Lengua madre / lengua útero
sufijos que se enciman
vástagos y rebrotes
en lo alto del paladar
hijuelos clan
(3er Ayllu, Hanan Cusco)
una palabra traba Tiempo y Espacio
otra, sujeta el sol
enseñar, aprender tienen la misma raíz
yacha
nacer, amanecer es lo mismo
52
tamya pakarimuni sumaklla
pankalla
mana pipa makipi wataytukushka kuyaylla chumpikunawanlla
pillurishka
ñuka samaypash tamya yaku urmakshinami wakakun
ñuka aychapash
ñawpa urkukunashina pukumukun ñawpa mamakunapa ushay
katimushka
chinkarishka ayllukunapa puma aya
tarimushka ñuka hatun mamami
chayamushka
tamya yakushina
mishki shimikunata apamushpa kunkarishka takikunata
uyachishpa paymi paypakaman shamushka may ninan
warmi kashka
43
Tukuyllami kanchik
Kanchikra
Kaymi kanchik
—mamatapash charirkanchikmi
taytatapash charirkanchikmi
paykunami ñukanchik umapi sisa yakuta
sumak tullpu sisakunata churarka
alli kawsayta charichun nishpa
paykunami
llullu urpikunapa
millay pumakunapa
may illapakunapa
kuyllurkunapa shutikunawan shutichirka
ñukanchik shutikunaka
shuk shuk urkukunapi
shuk shuk rumikunapi
shuk shuk pukyukunapi
mana chinkarina shimikunami kan— shinami wawakunaman nishka
nin Otavalo kuraka taytaka
Sumac ñusta
Cumac Ñusta
Toralláyquim
Puyñuy quita
Paquir cayan
Hína mántara
Cunuñunun
Ylla pántac
Camrí Ñusta
Unuy quita
Para munquí
May ñimpiri
Chíchi múnqui
Rítí munqui
Pacha rúrac
Pacha cámac
Vira cócha
Cay hínápac
Churasúnqui
Camasúnqui