Harawikuna

Michiq

Qamqa iskay pachak kaqchalla uywakunatam qawanki.
Ñuqaqa sapanka imayna asikusqantapas riqsinim.
Aw, asikunkum.
Kunkankuta wayrawan tupaykachispam tusunku.

Sallqa purun urqukunapim
chunniq qaqchu ñankunapim
sapa punchaw kuskalla puriniku
sichus paykuna sichus ñuqa umallini.

Tayta Sebastian Bach llaki takichankunahinam
chiqirikunku…
Hukpi utqayllaña hukpiñataq hawkalla
chisinkuykunankama.

Chay punchaw chayamuptin,
Pachamamata añanchaykuspay
uywachallayta añanchaykuspay
kunkanta kuchuykusaq.
Manam yawarnintapas usuchisaqchu…

Ñuqallanchikmi kay kamachinakuyta riqsinchik.
Ñuqachallanchikmi pi kasqanchikta yachakunchik
chaywan waqakuykuspapas kusirikunchik.

Chunninq purunkunapim
ñuqa michiq kani.

Mitmaq

Purini purinki purinchik…
runa tiyasqan pachamanqa
puriqllam hamurqanchik.

Llullu wiqinchikmantaraqmi
kunununuq ninapa qapariyninpi
musquyninchikpa iklliriq takinpi
puriyta qallarirqanchik.

Purisun, purisunhinalla.
Samananchik punchawqa…
La mar-qucha patanpi
aqullam suyawachkanchik.

Mitmaqpa musquynin

Hawa runaraykum astawan kikiyki kawaq, payraykum qampas hawaruna kasqaykita rikukuykunki.
Edmond Jabès

Huk llaqtaman mitmayqa,
huk simiman hapipakuspa
yapamanta paqarispa rimay qallaykuymi.
Chaynaspapas, astawan mama simiman
astawan ayllu llaqtaman sunquchakuymi.

“Yuyayniy tuta utiruptin
qam kasqaytahina
ñuqa kasqaykitahina
rikchapakuwan.”

Hinaptin makiykiwan haywakuni.
Hinaptin makillaywan chaskikunki.
Huk llakilla, huk pinqaylla, huk runalla.
Chaypis takiyman wischukuykunchik:
“Vidallay vida
suertellay suerte…
Kristal vasuchahina
chullalla vida…
Kristal vasuchahina
chullalla suerte…”

Musquy

Chirikuq wasi punkupi
qamya tantata mikuchkaspaymi
warmallaraq kaspay
churmichawaq musquyta yuyarirqani:
Mayu… yuraq pusuquykihina
muyurispa muyurispa
qanwan kuskalla chinkakuyman…
Wayra… yanayasqa alambrehina
sukarispa sukarispa
yupillaypas ripukunman…”

“Beee! Beeee! Beeee!”

Wakchaschay chitaschay:
Wakcha kananchiktaqa
manamá yachakurqanchikchu.
Anchuykamuy asuykamuy
qanwanqa tantapas icha miskinman.

“Beee! Beeee! Beeee!”

Wakchaschay chitaschay:
Tinyachallaypa sunqunpas
kunanqa rumiyarqunñam…
Qipa urqukunapipas
ritisqa ñanllañam waqapakuchkan.

Puriq

Chayna purisqaypim
saykusqa…
Qunqaymanta
sapallay kasqayta unanchakuykuni.
Llaqtaymanta sapay
aylluymanta sapay
mama simiymanta sapallay.

“Pachaqa awqamanmi tikrakunman
sichus llapa ima riqsisqanchik
chinkaptin” ukuypaq nini.

Hinaptin huk llampu sunqu
quñi pukruchuta qawaykachiwan…
Chaypis ñakayniyta samaykachiyman.

T’ikha Takiy / Canto a las flores

Malwa saphi malwa saphi
munasqay luma wasapi

Raíz de malva, raíz de malva
mi amado vaga por cerros vacíos

Juch´uy nuqa kaxti
intipis phawarin
kunan wiñapuxtin
intipis pakaykun

Cuando era niña
el sol subía
ahora que me acerco al fin
el sol baja

Phuyu phuyumuchhan wayrawan jamuchhan
runa jamuchhan kuyay kuyay jamuchhan

Las nubes se asoman, el viento sopla
las personas vienen, de pena vienen

Parawan suxrawan jamuchhan
qanrayku jina jamuchhan

Con lluvia viene, con viento viene
por ti así vienen

Silisti mayu pukara pampa
noqa purimuni qanta mask´aspa

Por el río azul, por la pampa de Pukara
En busca de ti caminaré

Kay chikaymanta chikaylla purinki
kay karumanta ama munankichu

Por estas cercanías has de llegar
por esas lejanías no has de querer ir

Ima munaspa qhipay purinki
nuqata qanta maskaspa

¿Qué queriendo llegaste por mi detrás?
… y yo en busca de ti

Uraymayuntachus risax
wichay mayuntachus risax
mayllapichus taripallasqayki

Iré por el río de abajo
Iré por el río de arriba
¿Dónde te encontraré?

Ururu pampa richhaspa
Bolivia mask´aspa
Dalias t´ikasta pallaspa
Waqaspa purini

Caminando por las pampas de Oruro
buscando Bolivia,
Recogiendo flores de dalia
Llorando siempre he caminado

Llijllitayta chinkachikurqani
Ururumanta kunan ripuchhani

Me estoy yendo de Oruro
Perdido mi aguayo
No hay razón para quedarme

Kuntursituy altu phawa
Yurax chalinita wataykusqa
illimani limantachus phawachhanki
Mayllapitax purichhanki

El cóndor que vuela por las alturas
Con su chalina blanca amarrada
Pasando por el cerro Illimani
¿a dónde siempre estará yendo?

Qanllachu nuqapax
Nuqachu qanllapax
Kayjina waqanaypax

Tú serás para mí
Yo seré para ti
Para estar siempre juntos
…llorando

Suwasqayki pusasqayki
Sunqa ukunta pusasqayki

Te voy a robar
te voy a llevar
Para dentro de mi corazón
Te voy a llevar