1/18/18 iskay
I
Santuyuqmi nisuptinku
Tankar kichkachallay
Tayta Arguedasllay
Aswan qan yuyariwayku
II
papapas riqcharimunqaña
papapas tukuramunqaña
Amaruq Churin
Tiqsi muyuq khatatayninwanmi
rit’i urqukuna upallarqa,
qapariyninta t’uqyarichispan
qayrayasqa Qorilazo chayamurqa,
wiñay kawsaq Anqoaylluhinan
antawaraq sunqunta kicharirqa
hanaq pacha ankahinataq
waylla ichutapas qaparichirqa.
Amaruq churin chayaramuqtinmi
lliw llaqta runaqa sayarirqa,
“lechucero” puka punchunta churakuspan
Walaychoqa plazaman yaykurqa,
Yawarnintapas ukyayta munanmanhinan
qayra Mishituta pukllapayarqa
wañuywanpas tupayta munanmanhinataq
wakaq waqranpipuni rikhurirqa.
Aya takikunata yuyarispanmi
María Angola chinliliykamurqa
lliw llaqta runataqmi huk rimayllapi
Apu Qaqansamanta mañakurqaku
¡Ama wañuychu Qorilazo wawqellay…!
¡Kawsachun Pancho Gómez Negrón …!;
hinallapin illapa tuqyarirparin
Walaychon qariy qariraq, makinta huqarispa
chumbivilcano runakunata napayukun.
¿Maypin purimurqanki Walaycho
wayanay raphranta mastarinankama?
¿Inti taytawanchu tupamurqanki
Killaq wiqintachu pichamurankipas?
ripusqaykimantapachan wawqellay
phiñakuyta wiñarichispa
pacha achikyay rikhurimunankama
llaqtaykuwan kuchka, kaypi tarikuyku.
Barrosa Barroca
Chaysi tiyuy Lolo Fernandez
taytayta
‘Yaw Epifanio
qello wakayta
Barrosa nisqanta
Vendiykimanchu’ nisqa
Preciomomantaña rimachkaptinkus
mamitay taytayta kamachisqa
‘chay wakaqa tulluy tulluyllaña
ama nisyutachu paganki’
nispa
Chaymanta mayqin punakupiraq
taytay qepakusqan qipataña
Wachipapiña kaptiyku
Mayqenpi machakusqanpim
Tiyuyqa mamitayta
Kamipayaq karqa:
‘millaymi kanki,
manan wakay valesqanta pagawarankichu’
nispa.
Mamitaytaq mana imatapas
kutichinchu.
Unay unaymantaraq
Manaña pani tura
awqanakunankupaq
Barrosachaqa
Waraqupi qaqaparusqa
Hinaptinmi awlitay mama Felico
Condorchallay Aymaraeswan
llapan ismukuchkaq aychata
uruchayuqtaña
apachimuwarqaku
Urunta picharispaya
charkita ruwarqaniku
Hinaspan mamitay
sara lawachata
Ollukito con charkitapas
saksanankama
obispo wiqsayoq kanankama
tiyuyta mikuchin
‘Amaña imatapas
Barrosamantaqa rimayñachu’
nintaq
Kunanñataq
Sapanka barroco poesiamanta
Rimaykuptinku
Ancha anchata puramente awir
Barrosachaymanta yuyarini
Manachiki
Kay Nuyorkunapiqa ni charkipas
Ni cochayuyupas kanchu:
La waka es poesia wakatakillata
facebukipi mayqinpi rikurini
Tiyuyqa poeta y torero karqa
Chay Barrosa wakachaytaq literata chiki1
1 Agradezco la corrección de estilo en quechua de Alejandrina Misme, Hugo Carrillo, y Hernán Hurtado.
K’intu Tapuy
Ma
ma
llay,
Kukallay,
Qhun qurisqa Ch’ill
misqapu wan; Iskay Makiy
wan Qan manta Hap’i payukus
paymi; Ta wantinsuyuq Apunkuna
man Phuku rispa, Ch’uya Sunquywan
Waqharishay ki, Tapurishayki. Kikillanta
Willarikuway, Mamallay, Willka Lap’i. May
qin T’ikatataq Kunanri Aqllarisaq? Nuqaqa
Munani, Chiripipas Wayrapipas, Llantuypa
Puka Lastrunta Qatispa Purillaqtam. Apu
Wamankunaq Rimayñinmi Kanki. Machuyku
naq Akunan, Kawsay Lap’i, Hanpi Lap’i.
Sut’intapuni Willariway, Kukallay,
Mamallay. Rimayñiykimantan Llapa
Kawsayñiy Hap’ipakun. Q’apay
ñiykiwan, Q’umir Uyaykiwan
puni, Ñiway: Pay T’ikatan
Apukuna Qanpaq
Aqllaran Ñispa.
Mamallay,
Kuka
llay!
Ma
ma
llay,
Kukallay,
Qhun qurisqa Ch’ill
misqapu wan; Iskay Makiy
wan Qan manta Hap’i payukus
paymi; Ta wantinsuyuq Apunkuna
man Phuku rispa, Ch’uya Sunquywan
Waqharishay ki, Tapurishayki. Kikillanta
Willarikuway, Mamallay, Willka Lap’i. May
qin T’ikatataq Kunanri Aqllarisaq? Nuqaqa
Munani, Chiripipas Wayrapipas, Llantuypa
Puka Lastrunta Qatispa Purillaqtam. Apu
Wamankunaq Rimayñinmi Kanki. Machuyku
naq Akunan, Kawsay Lap’i, Hanpi Lap’i.
Sut’intapuni Willariway, Kukallay,
Mamallay. Rimayñiykimantan Llapa
Kawsayñiy Hap’ipakun. Q’apay
ñiykiwan, Q’umir Uyaykiwan
puni, Ñiway: Pay T’ikatan
Apukuna Qanpaq
Aqllaran Ñispa.
Mamallay,
Kuka
llay!
Kallanpa
Maymi mamayki
Maymi taytayki
Kallampa
Qatun unquypi
Ñoqayku hina
Sayay sayaychu
Sipascha
Ayrin ayrinchu
Sunqucha
Pachakutipaq e-mail 2
Pablo Andrés Landeo wawqiypaq,
Aqupampa nuwilanrayku
Aqupampa nuwilanrayku
Ruwashaykiku
Ancha suyasqa PA CHA KU TIQ, nuqayku, hawayñiykikuna, usqay kutimunaykita sunquykuwan watuspa, tiqsi muyuq llapa suyunkunaman t’akarikuyku. Ichaqa, chay karu llaqtakunapiña kaspapas, kunputadurapiña qillqaspapas, rimasqaykitan, huk rimaykunawan kuskata parlashayku, mana p’inqakuspalla rimakushayku. Hatun Plasakunapi, hanaq pacha hasp’iq wasikunapi, runa hunt’a hatun k’iqllukunapipas, misk’itapuni rimakushayku, wawaykuwan yanaykuwan. Uniwirsidadkunapipas, simiykita yachayñiykitawan mast’arishayku, yachachishayku. Huk hanaq pachakunapi mana riksisqa ima kawsaqkunatapas, Voyaguer muyuchapi, qhiswa siminchispi ñan napayukuykuña. Takinchiskunapas yutubirpiñam aswantaraq tiqsi muyuta tusuchishan. Ñan hatun willakuy nuwilatapas qillqaruykuña simillanchispi. Apullay, chayta willarikuyki sunquyki
Shaynatan nuqayku, hawayñiykikuna, llapallaykupuni, kutimunaykita qallarishayku. Kay qullqillawan kawsaytapas, runaq ch’uya munaywanmi wiñaypaq siq’upusaqku. Pachamamawan allinlla kawsaywanmi, kapitalismuq kawsay wañuchisqanta kaqmanta kawsarichisaqku, munayllawan ñuqanchispa runakunaq wayllukuyllawan. Arí shaynapunim kanqa. Saminchawallaykuya, kuraq apullay. Kawsaq sansa samayñiykiwan allinta kallpachawayku, ruwakunaykita tukunaykupaq. Hatun Pachakuti, ñuqaykun ruwashaykikuqa manam hukkunachu. Qillqaywan runata qispichishayku, manaña pipas tayta mamanchista kallikunapi saruchananpaq; manaña pipas wawqipananchispa allpanta, ununta, sach’anta, qurinta, qullqinta, antantawan qichunanpaq; manaña pipas p’inqay ñawiwan qhawawasunanpaq, nuqaykun ruwashaykiku, PACHAKUTIY, kunanqa qispiymanmi kutirishanki. Kunanqa llallishanchismi wiñaypaq wiñayllapaq, ancha suyasqa PA CHA KU TIQ.
Si pues sipas
Patibamba urayninpi
Huambarqa chutarayachkan
Mana Adelaininta
Aqawasipi aypayta atispa
Imarayku si pues sipas
Siminta
Maski tinaja qayllanpi harawiq kananta
Chakichinki
Wayra umalla rumi patanpi
Llunlullaña
Loqlollaña rimaykustin
Mana uma poesia
Mana runa
Unay uno
Iskay yaku
Qakuchi niñacha
Chicharunniykita munachkani
Chay chaykita
Wankarani kachichayoq
Kachi kachicha
Gustupaqa aswan katillanoman tiqraykusun
ima simipipas
Upallalla
Llullu llullucha
Wayqokunapi takipakuq
Takierto nispalla
Awer niway
Aysariway
Wakachuta
Pikichaki
Tunas qayta
Leche timpu
Waytapallana
hanay orqupi ruwachanki
1“Killan Killan kutipakuq sipas” 08/07/17
Waqankicha
W
a
qa
nki
cha Wa
qankicha
Waqanayta
chu Munallan
ki Waqanallayta
Munaspachu Ripuy
Pasaywan Siq’uwan
ki. Ripuspaqa Ripu
llayña Pasaspaqa
Pasakapuy K’anka Manaraq
Takishaqtin Wayracha Hina Mana
Rikuylla. Wayq’ukunapi Yawar
Ch’unqacha Q’asakunapi Q’umir
Muñacha, Sunqunanayta Thanirachiway
Chiqaq Munaywan Hampirukuway.
Thanirachiw ankipuni Chayqa
Hanpiruwan kipuni Chayqa
Qanllap aqsi Way
llukuy ñiyqa
Wiñ Mun
ay ay
lla ku
pu say
ni ki
s
Yanqa Haiku
Ranra rumintan
Chullalla
Haykuman
Yaykuy
