Bolivia

”Paramuchun! ”Kawsay Kutimuchun!

Janaqpacha anqas qucha
Ƒawisniyku qampi kanku
Yana phuyu junt’amuchun
Pachamamap waqayninta
Parapi kutichimuchun.
Ā”Chulluchiw! Ā”Chulluchiw! p’isqukuna qhaparinku
”Phraraq! !Phraraq! kawsayta munaspa
likrasninta thalarinku
”Arqh! ”Arqh! Jukumari, uthurunku, japiwara
ArqhispallaƱa kanku,
Sach’akuna uchpallaƱa
Jallp’apis ruphay tukusqaƱa.

Mama para sumaq para
Yakuykita kachaykamuy.
Para yaku kawsaypuni
Ch’uwa yaku sumaqpuni
Pachamama munayninwan
Uchphamanta jatarispa
Q’umir samayninta apamuchun
Ā”Kay p’achaman kaywsay kutimuchun!

Sipaspa Munaynin

Munasqay chayamuchkan
k’achata p’achallikusaq
yuraq mankhanchaywan
puka pulliraywan
q’umir mantachaywan,
iskay yana sap’anaywan.

”Qhawariway mÔ!
Phuchkajina muyuchkani
t’ikajina phanchachkani
qampaq munasqay t’ikanchakuchkani.

”Paqtataq lluqalla llullarikuwankiman!
”Paqtataq lluqalla waqarichiwankiman!
Amalla sunquyta phutirichinkichu
Amalla simiyta jayayachinkichu
”Qhawariy mÔ! Kusisqa kachkani
Munayniyta wiƱaypaq jaywasqayki.

K’uychi

Ā”Qhun! Ā”Qhun! Ƒispa para chayaykamun,
qhallallaqlla chakra uqharikamun,
sach’akuna munaywan khiwirikuspa parapaq tusuykachanku
urqukunataq lliphirisaq qullqi chukchanta
patamanta pacha kachaykamun
Pachamama junt’a kawsayta qallarin.

Ƒuqapis yakuwan pukllayta munani,
Ā”Ch’allpaq! Ā”Ch’allpaq! kayta, jaqayta phinkiykachani.
”Yaw! Imataq jayqayri? Janapachapi lliphirichkanri?
Imaymana llimp’iyuq Ʊawisniyta kusirichichkanri?

ā€œ Ā”Qhawariy! Ā”Qhawariy! Inti llimp’ikunawan puklllarichkan,
chayta rikunapaq kay pachata llimp’ikunawan t’ikanchanaā€,
chaqrakunata qhawarispa Ʊiwaq awichayqa:
ā€œQ’umirwan, pukawan, q’illuwan, mulluwan,
anqaswan, kulliwan, willapiwan …
Pachamama kusirikuspa parap qarpayninwan,
intip ruphayninwan, runap munayninwan
K’uychita ruwanqa.ā€
Ʊiwaq awichayqa …

Iphu para, Sumac para

Iphu para chayamuchkan
Urqunta wasaykamuchkan
Wayrawan khuska phukurispa
Ch’illchi! Ch’illchi! Ʊispa
Pachamamata rikch’arichichkan.

Uyayta uqharini, sunquy junt’a jap’ini
Ch’uwa yakun llamkhariwan
Asiymanta waƱuchiwan.

”Parachun khuritupaq!
”Parachun khuritupaq!
Chiwanku p’isqu qhaparin
Paypis parata maƱarin.

”Kaylan! ”Kaylan!
K’ayla Maria qucha kantupi takirichkan
Parawan khuska jamp’atuta suyarichkan.

Iphu para sumaq para
Pachamama t’impinpi jap’isunki
Mayukunapi purichisunki
Mama quchapi tantasunki.

”Paramuy! ”Paramuy!
Paraqay mama maƱakusunki
Ch’umpi paywarunta jaywasunki
yuraq kirun chiqchimusunki.

Ā”T’akaq! Ā”t’akaq! Ā”T’akaq!
Sarata llamkharispa
Chakraman chimpaykunki.
Iphu para tukuypaqpis sumaq para.

AmaƱa Jinataqa

AmaƱa jinataqa Pachamamata muchuchinachu
AmaƱa jinataq uywakunata,
sach’akunata ruphachinachu
AmaƱana jinataqa kawsayta jark’anachu.
Mayukuna purichunku
Sach’akuna p’utuchunku
T’ikakuna wayran tusuchunku
Simikuna qhaparispa uyarikuchunku
”Amaña jinataqa! ”Amaña kay lawray nanaytaq!
”Amaña wañuytaqa!

T’ikha Takiy / Song to the Flowers

Oh mallow root, mallow root
across these windswept heights,
my lover roams

Once young,
the sun was on the rise
and now,
the sun descends

The clouds advance, the winds they swell
The people come, from sorrows they come
With the rains they come, with the winds they come
and thus, for you, they come

Across the sapphire river, across the Pukara plain
In search of you I shall
walk on, and so, walk on

Near here, chikaylla you might come
So far, karumanta, you can’t wish to flee

Could that be you, just there
behind me?
and me here still searching
for you

And I will go down river
And I will go upriver
Where my love shall I find you?

Traversing the pampas of Oruro
crossing Bolivia
searching,
gathering just dahlias
weeping,
walking

I shall leave Oruro now
my woven aguayo
lost
carrying cloth for all things
what reason to remain?

And high above, Condor
soars
his white shawl tightly tied
above sacred Illimani’s peak
he ascends
Where is it now he is off to?

And so you are my only
And so I am yours only
And so we shall be together
weeping
on

I shall steal you away, leading you
Within my heart, leading you
away…