denunciatory

Leave It Now Mamaku

So you’re washing once again mamaku, dear mother?
it’s raining now, don’t wash now
there’s water enough
and dirty clothing enough
for your sorrows,
and some days without rain.

Stop washing more clothes mamaku
stop scouring against that rock,
it doesn’t hold your sadness
stop hurting your hands mamaku
these clothes are just¬ dirty tatters,
not my punishment.

Leave it now mamaku,
I beg you
let your tears transform into foamy water
and this wretchedness in the air pursues me
relentlessly
Stop twisting those clothes, no more wringing,
it does no good.
these waters cannot free you from your pain.

Leave it now, leave that timeworn rock
it cannot speak,
leave its pores to guard you laments
speak no more to it.
Leave it now mamaku, for the rain carries on.

Amaña Jinataqa

Amaña jinataqa Pachamamata muchuchinachu
Amaña jinataq uywakunata,
sach’akunata ruphachinachu
Amañana jinataqa kawsayta jark’anachu.
Mayukuna purichunku
Sach’akuna p’utuchunku
T’ikakuna wayran tusuchunku
Simikuna qhaparispa uyarikuchunku
¡Amaña jinataqa! ¡Amaña kay lawray nanaytaq!
¡Amaña wañuytaqa!

Qarqusqa Ripuy

Pachaq tukuyninpim
warmakawsay puririn
auki taytakunawan kuskanchakuspa

Chakiykunataqmi
qallarisqa yupiyta muntipi saqin

Qarqausqa ripuytaqmi qallaykum

Maykaman purina?
Imam mikuna?
Imatam irqikunaman quna?
Maypim tutayaq punchawpi qanrachasqanku
sumaq warmikunaq mujun?
Imaraq chay tutapunchawpi
kawsaypa paqarimuynin?
Maypiraq sutinku?

Kukapa rapichallanmi
ñawsa tampiyninwan
ichu ichuk sunqunpi
puriyniyta pakan

Warmikunataqmi
llakinpatapi sunita sayan
payukunaqa
ritipa manaña kutimuq
kuchuyninmi

Mulliq huchuychalla ñawinchantaqmi
warma kawsayta pakan,
manchapakuspanmi
llaqtallayqa puririn
kay qarqusqa puriyqa ñuqaqmi nispa

Lliwchaykutaqmi puririniku
kirisqa puskapi
sachakuyniykuta awaspa

Chusaq Chunyaq Pacha, Chinkaq Pacha

Yupiykita qatipaspan
chinkaq runa masiy
mana reqsisqa ñankunapi
thampishiani

Kishkapas manan
kiskachu kasqa
rumipas llamp’u llamp’un
llakisqa puriq runapakqa

Qaqa ñankuna purisqaypitaqmi
ch’aki wayq’o ukukunamanta
wiqiywan karpasqa t’ika
paqarimushian

Imaynas Inti
tukuy p’unchaw purisqanpi k’anchaynita
ñawsayachin
chhaynan hatun llakiq ñit’isqan
suyani
mama killaq
lluqsimuyninta

Manaña samayniyuqtaqmi
wayraman llakiyta
q’ipichishiani
rumi patapi saqeykuspa
qaqaq sonqonpi
waqaychananpaq

Maypiraq kanki wasimasillay
maypiraq llaqtamasiy
maypiraq kanki runa masillay
piraq mana munashiaqta apasunki

Puku pukullan willariwan
yawar mayupin
tullullanña tuytushian
kishka patapin chukchallanña
qheparun nispa

(Taki)
“Ay tuytunki tutunki
yawar mayupis
tuytunki”

Niwantaqmi
manan kunanqa
kinsallachu pacha
nitaqmi uku pacha, kay pacha
hanaq pachallachu.
Ayacuchukunapa
K’irisqa sonqunmantan rikhurimun
huk mana reqsisqa pacha
chinkaq ch’usaq pacha nisqa

Khuyasqayki runa masiykitaqa
ñawinta tutayarachispankun
wikch’uykunku
allpaq sonqonpi
q’osñi yakuyuq
mayuman

Chay yaqa kallpaypa atipasqan
uyarishiaqtiymi
qori rapra siwarq’enti
chay mana hayk’aq
tutakunapi phawaq urpi
rikraypatapi tiyaramuspa
rinrillayman takiykamun

Sutinqa manam
thasnukunqachu
manan ushpayanqachu
sichuri yuyaniykipi
sonqoykupi allinta
mat’iykunki chayqa, nispa.

Kutimunqan
qoyllurkunaq marq’arisqan
tayta intipa kanchayninwan
mama killapa llanthunpi kutimullanqan

Chaymi sunita sayanki
mana hayk’aq qunquraspa
mana piman pituchakuspa mamay.

Chay chunyaq
pachatan
wachachimusun
allin samaypi
musuq kawsayman

Manaña pipas
manaña maypas
manaña hayk’aqpas
muchuy wañuy
kutichimunanpaq

Chaymi llakyniypa q’aytunta
Kururaspa
allinta kallpachakuspay
sunita sayarini
mana qhipata qhawaripa

¡kutimuy! ¡kutimuy!
nispan qaparini

Ñoqa
hatun sonqo warmi
mamakunaq maman
uyariruni nanasqa qoyqukunata

Huñumuy mamay
yana makikunaq kuchusqan
chaki makiyta
umayta, rikrayta kutichimuy

(Taki)
“Siwarq’entillay
qori rapracha
maypitaq kanki”

Kaypin kashiani mamallay
suyashiaykin
kaypipuni
rapraywan wisq´aykusun
wiñaypaq
chay ch’in chay ch´usaq pachata mana hayk’aq
khuyasqayki wawaykikunata mullp´urunanpaq

(Taki)
“Haku mamay puririsun
wawaykita mashkamusun”

Kutimunqan musuq kawsay
hamunqan alli allin kawsay

Hinan kanqa
hinapunin