Peru

Amaruq Churin

Tiqsi muyuq khatatayninwanmi
rit’i urqukuna upallarqa,
qapariyninta t’uqyarichispan
qayrayasqa Qorilazo chayamurqa,
wiƱay kawsaq Anqoaylluhinan
antawaraq sunqunta kicharirqa
hanaq pacha ankahinataq
waylla ichutapas qaparichirqa.

Amaruq churin chayaramuqtinmi
lliw llaqta runaqa sayarirqa,
ā€œlechuceroā€ puka punchunta churakuspan
Walaychoqa plazaman yaykurqa,
Yawarnintapas ukyayta munanmanhinan
qayra Mishituta pukllapayarqa
waƱuywanpas tupayta munanmanhinataq
wakaq waqranpipuni rikhurirqa.

Aya takikunata yuyarispanmi
MarĆ­a Angola chinliliykamurqa
lliw llaqta runataqmi huk rimayllapi
Apu Qaqansamanta maƱakurqaku
Ā”Ama waƱuychu Qorilazo wawqellay…!
Ā”Kawsachun Pancho Gómez Negrón …!;
hinallapin illapa tuqyarirparin
Walaychon qariy qariraq, makinta huqarispa
chumbivilcano runakunata napayukun.

ĀæMaypin purimurqanki Walaycho
wayanay raphranta mastarinankama?
ĀæInti taytawanchu tupamurqanki
Killaq wiqintachu pichamurankipas?
ripusqaykimantapachan wawqellay
phiƱakuyta wiƱarichispa
pacha achikyay rikhurimunankama
llaqtaykuwan kuchka, kaypi tarikuyku.

Barrosa Barroca

Chaysi tiyuy Lolo Fernandez
taytayta
ā€˜Yaw Epifanio
qello wakayta
Barrosa nisqanta
Vendiykimanchu’ nisqa

PreciomomantaƱa rimachkaptinkus
mamitay taytayta kamachisqa
ā€˜chay wakaqa tulluy tulluyllaƱa
ama nisyutachu paganki’
nispa

Chaymanta mayqin punakupiraq
taytay qepakusqan qipataƱa

WachipapiƱa kaptiyku

Mayqenpi machakusqanpim
Tiyuyqa mamitayta
Kamipayaq karqa:
ā€˜millaymi kanki,
manan wakay valesqanta pagawarankichu’
nispa.

Mamitaytaq mana imatapas
kutichinchu.

Unay unaymantaraq

ManaƱa pani tura
awqanakunankupaq

Barrosachaqa
Waraqupi qaqaparusqa

Hinaptinmi awlitay mama Felico
Condorchallay Aymaraeswan
llapan ismukuchkaq aychata
uruchayuqtaƱa
apachimuwarqaku

Urunta picharispaya
charkita ruwarqaniku

Hinaspan mamitay
sara lawachata
Ollukito con charkitapas

saksanankama
obispo wiqsayoq kanankama
tiyuyta mikuchin

ā€˜AmaƱa imatapas
Barrosamantaqa rimayƱachu’
nintaq

KunanƱataq

Sapanka barroco poesiamanta
Rimaykuptinku

Ancha anchata puramente awir
Barrosachaymanta yuyarini

Manachiki
Kay Nuyorkunapiqa ni charkipas
Ni cochayuyupas kanchu:

La waka es poesia wakatakillata
facebukipi mayqinpi rikurini

Tiyuyqa poeta y torero karqa
Chay Barrosa wakachaytaq literata chiki1

1 Agradezco la corrección de estilo en quechua de Alejandrina Misme, Hugo Carrillo, y HernÔn Hurtado.

Herder (Michiq)

You see nothing more than two-hundred animals,
identical.
Yet I can recognize each by her laughter.
And yes of course they laugh.
They intertwine their necks with the wind and they dance.

In the desolate, forbidding mountains
on the dark and silent paths
daily we walk together
sometimes they, sometimes I,
lead the march.

Like Bach’s sorrowful hymns
they dissipate…
Sometimes swiftly, sometimes placidly
until upon us, the night descends.

And when the appointed day arrives
to Mother Earth I shall express my gratitude
to my dear animal, my appreciation,
and I will slaughter her.
I won’t waste a single drop of her blood…

Only we know of this exhortation
Only we know who we are
and although we shall cry knowing all of this, so shall we rejoice.

In the silent, distant meadows,
I am a herder.

Illimani, Canto a Illimani, Puma (Quechua), Puma (Spanish), P’uncayniykipi…

IllimaniĀ (00:35)

Canto a IllimaniĀ (04:49)

Puma (Quechua)Ā (8:55)

Puma (Spanish)Ā (09:51)

P’uncayniykipiĀ (10:45)

En tu día (11:36)

Hatun QusquĀ (12:28)

Cuzco grandiosoĀ (13:44)

Qusqu runaĀ (15:00)

Hombre del CuzcoĀ (15:45)

Harawikuq napaykuykiĀ (16:38)

Poeta, yo te saludoĀ (17:36)

Tupaq Amaru (Quechua)Ā (18:35)

Tupaq Amaru (Spanish)Ā (20:54)

MacupikcuĀ (23:51)

MachupijchuĀ (29:58)

K’intu Tapuy

Ma
ma
llay,
Kukallay,
Qhunā€ƒā€ƒā€ƒā€ƒā€ƒqurisqaā€ƒā€ƒā€ƒā€ƒā€‚Ch’ill
misqapuā€ƒā€ƒā€ƒā€ƒwan; Iskayā€ƒā€ƒā€ƒā€ƒMakiy
wan Qanā€ƒā€ƒā€‚ā€‚ā€‚manta Hap’iā€ƒā€‚ā€‚ā€‚ā€ƒpayukus
paymi; Taā€‚ā€ƒā€ƒwantinsuyuqā€ƒā€ƒā€‚ā€‰Apunkuna
man Phukuā€ƒā€ƒrispa, Ch’uyaā€ƒā€ƒSunquywan
Waqharishay  ki, Tapurishayki.  Kikillanta
Willarikuway, Mamallay, Willka Lap’i. May
qin T’ikatataq Kunanri Aqllarisaq? Nuqaqa
Munani, Chiripipas Wayrapipas, Llantuypa
Puka Lastrunta Qatispa Purillaqtam. Apu
Wamankunaq RimayƱinmi Kanki. Machuyku
naq Akunan, Kawsay Lap’i, Hanpi Lap’i.
Sut’intapuni Willariway, Kukallay,
Mamallay. RimayƱiykimantan Llapa
KawsayƱiy Hap’ipakun. Q’apay
Ʊiykiwan, Q’umir Uyaykiwan
puni, Ƒiway: Pay T’ikatan
Apukuna Qanpaq
Aqllaran Ƒispa.
Mamallay,
Kuka
llay!

Ma
ma
llay,
Kukallay,
Qhun   qurisqa   Ch’ill
misqapu  wan; Iskay   Makiy
wan Qan  manta Hap’i  payukus
paymi; TawantinsuyuqApunkuna
man Phukurispa, Ch’uyaSunquywan
Waqharishayki, Tapurishayki.Kikillanta
Willarikuway, Mamallay, Willka Lap’i. May
qin T’ikatataq Kunanri Aqllarisaq? Nuqaqa
Munani, Chiripipas Wayrapipas, Llantuypa
Puka Lastrunta Qatispa Purillaqtam. Apu
Wamankunaq RimayƱinmi Kanki. Machuyku
naq Akunan, Kawsay Lap’i, Hanpi Lap’i.
Sut’intapuni Willariway, Kukallay,
Mamallay. RimayƱiykimantan Llapa
KawsayƱiy Hap’ipakun. Q’apay
Ʊiykiwan, Q’umir Uyaykiwan
puni, Ƒiway: Pay T’ikatan
Apukuna Qanpaq
Aqllaran Ƒispa.
Mamallay,
Kuka
llay!

Mitmaq

Purini purinki purinchik…
runa tiyasqan pachamanqa
puriqllam hamurqanchik.

Llullu wiqinchikmantaraqmi
kunununuq ninapa qapariyninpi
musquyninchikpa iklliriq takinpi
puriyta qallarirqanchik.

Purisun, purisunhinalla.
Samananchik punchawqa…
La mar-qucha patanpi
aqullam suyawachkanchik.